Novel Coronavirus chungchanga kan hriat tawh leh kan hriat ngaite

0
1369
views

(Published by Ministry of Science & Technology, 1 April, 2020 1:30 PM )

A tam zawkin kan lo chhiar theih turin kan lo let e.

Novel Coronavirus chunchang hi social media hrang hrang, internet leh WhatsApp-ah a darh nasa hle a, a ṭhen chu dik a awm laiin, behchhan nei lem lo thu thang pawh a tam hle a ni. Vigyan Prasar-a senior scientist, Dr TV Venkateswaran chuan an zirchian tawh chin aṭangin thil tam tak kan hriat belh tawh tih a sawi.

Mihringa a thawh dan: Hrawk leh chuap tuamtu enzyme (ACE2 Receptor)-ah betin heta timûr (epithelial cells) awm chu a bei ber a, a tam ber chu mit, hnar leh kâ aṭangin hrawkah a lut ṭhin a, hetianga timûr tuamtu awm ve lohna kut leh bân velah a hrik hi lo awm ringawt ni se chuan thil hlauhawm a ni lo a, mahse kut hi kan mit, hnar leh kâ chhunga he hrik thlentu ber hi a nih ve leh avangin, sabon nena kut sil uar turin kan inzirtir reng a ni.

Natna thlen tura ngai zât: Zâwng-ah enchhin a ni a, PFU 700000 pek chhin a ni a, natna lanchhuah dân hmuh tur a awm lo na a, a chil leh hnar aṭanga tuiril (droplets) chhuakah erawh hrik ṭhahnem tak hmuh nghal a ni. Mihring-ah chuan PFU 700000 aia tam hi a ngai tih hriat a ni tawh. Sazu ṭhenkhat, ACE2 Receptor nei tura khawih danglam tawhah SARS PFU 240 lekin SARS an kai thei tih hriat a ni tawh a, Novel Coronavirus erawh chu PFU 70,000 a ngai thung a ni. (PFU hi Plaque Forming Unit tihna a ni a, enchhina sample pakhat zela natna thlen thei virus awm zat tehna a ni).

Inkâi theih hun chhung: Mi pakhatin natna hrik a put darh theih hunchhung chiah hriat a ni lo a, ni 10 aṭanga ni 14 chhung vel chu ni theia hriat a ni. A kâiten an put darh lohna atana ruahmanna siam hi tih mâkmawh a ni a, damdawiina in enkawl, inkhunghran, pâwn chhuah khap leh intlawhpawh lohte hi kalhmang ṭangkai tak a ni.

Tunge midang kâi chhawng thei: Coronavirus kai re rein natna an neih hma hauh pawhin midang an kai chhawng thei a, a pu darhtu tam zawkah a natna a lang chhuak miah lo a ni. Khuh leh hahchhiau laia hmai leh kâ hupin a darh tur nasa takin a ti nêp thei a, inkâi theih hunchhung zawngah khi chuan an chil, khâk leh êk-ah he natna hrik a awm a ni.

A darh dân: A tam ber chu chil per aṭangin a ni. Chil per kan tih hian chil hlâwm te tak te te, mit lâwnga hmuh theih loh te pawh a tel a, hetianga inkâichhawng tur chuan feet 6 aia hla lovah awm a ngai. Hei vang hian puipunna hmun te, chawhhmeh bazar leh dawra kal reng rengin metre 1.5 tala inhlata awm tur tih a nih chhan. Hong Kong-a an zirchianna-ah chuan in awm hnaih loh hian natna hrik darh zel tur za zelah 44-in a ti hniam thei a ni. Natna hrik pâi hi kawngka hawnna, vâwnbân, phone leh thil dangah te a bet thei a, thui tak erawh hemi lam hi hriat a la ni lo thung. Kawngka hawnna, vantlang hman theih khâwl thununna atana hmeh theih (button) te, dawhkân te khawih chuan sanitizer-in kut tihfai ṭhin tur a ni.

Kâichhawn theih zat: Natna hrik kai tawh mi pakhatin chawhrualin midang pahnih emaw 3 zêl kâichhawng angin chhût a ni a. Midangte nen inawm hnaih loh hian a darh zel theihna hi a tih hniam theih a ni.

Khawi aṭanga lo chhuak nge: Bâk soup chu a ni lo. Chhuan so chuan natna hrik hi a dam thei bik lo a, SARS-CoV-2 (Coronavirus) hi bâk aṭanga mihringa kaichhawn nia ngaihna lian tak kha a awm mahse tunhnaia zirchianna te chuan bâk leh mihring inkarah hian thil nung dang pakhat la awm niin a lang a, zirchianna dang leh chuan SARS-CoV-2 darh hma hian hei natna hrik nen inzawmna nei natna hrik dang mihringah hian a lo awm sa tawh niin a tarlang bawk a, thuchiang erawh a la awm lo a ni.

A insiam danglam: SARS-CoV-2 (Coronavirus) hi mihring ni lo thil nung dangah natna hrik thlen thei tura a insiam danglam hnua mihringa pakai nge a nih, mihringa a pakai hnua insiam danglam tih zawk hi hriat chian a la ni lo a, mihring tana natna hrika inthlak tur leh darh thei tur hian eng ang chiahin nge a danglam chhoh dan hriat a la ni lo a ni.

Engtik laia lo chhuak nge: December 2019 hma lamah SARS-CoV-2 case chhinchhiah a awm lova, mahse zirchianna aṭanga a lan dan chuan October thla laihawl leh December thla laihawl inkar chhungin mihring leh mihringah a darh tawh a ni.

A kai tawh a kai nawn theih em: Sentût kai tawh chuan mi tam zawkin kan dam chhung daih chu taksain a venna (immunity) a siam a, kan sentût nawn ngai lo tluk a ni. Zâwng-ah enchhin a ni tawh a, Coronavirus hi an kâi nawn tir theih loh a, tun dinhmunah chuan mihring pawhin a kâi nawn thei lo nia hriat a ni a, taksa a lo in vên theihna (immunity) hun chhung erawh hriat a ni lo.

Natna nat zâwng: COVID-19 hi thihna a ni kher lo. COVID-19 kai zinga a tam zawk (za zela 81) chu nasa lutuk lo (mild) a ni a, za zela 15 vel chu damdawiina dah ngai an ni a, za zela 5 chu dinhmun ngaihtuahawm leh enkawlna uluk leh hautak zawk pek ngai an ni.

Kâi awlsam bikte: Damlo enkawltute’n an kâi awlsam ber, Italy Lombardy-a kai damlo enkawltu za zela 20 velin damlo aṭangin an kâi. Mipui vantlang zingah kum upa zawk, a bikin kum 60 chuang tawhte, chuap lâma harsatna nei sa leh BP sâng leh zunthlum leh thâwk lama harsatna neisa tan kai a awlsam zual bawk a ni.

Thina a thlen dan: Respiratory Failure leh lung ṭha lo inkawp a ni tlangpui. Respiratory Failure chu chuapin hna a thawh ṭhat theih loh vanga thisena oxygen tlem emaw, carbon dioxide tam lutuk emaw, a pahnih inkawp tihna a ni. Chuapah hian thil tuihnâng emaw, tuiril emaw a pût lut a, hemi tlingkhawm hian hriselna nasa takin a ti hniam ṭhin a ni. Tun dinhmunah chuan natna lo enkawl leh a ṭul thulha thâwk lama pui theitu khawl (ventilator) hman hi a enkawl dan tlanglawn ber chu a ni a, enkawl dan dang hrang hrang enchhin mek a ni.

Bawnghnute kâwr, chanchinbu, etc.-ah hrik a bet thei em: SARS-CoV-2 hi plastic leh thir (stainless steel)-ah ni thum te a dam thei a, chanchinbu leh cotton puanah PFU 10000 daha enchhin a ni a, minute 5 chauh a dam thung. Bawnghnute kâwr leh eng ilo dangte hi tih thianghlim (sanitize) emaw, silfai ṭhin tur a ni.

Boruakah a darh thei em: Boruakah Coronavirus hi darkar thum tling lo deuh a dam thei a, bathlara din leh dah chhuah a pawi lem lo.

Hrik chi dang, hlauhawm loh deuh zawkte a awm em: SARS-CoV-2 hrik chi hrang (strain) eng emaw zat chu hmuh leh hriat chhuah a ni tawh a, mahse natna a thlen dân emaw, a nat zâwng emaw, a darh chak zawnga danglam bik erawh hmu leh hriat a la awm lo a ni.

Fûr emaw, nipui emaw vangin danglamna a awm ang em: COVID-19 darh chak zâwng hi khawchinin a thunun âwm hriat a la ni lo.